Matteüs 5, 33-48 Volmaakt of verenigd?

5:33	Weer: ge hebt gehoord dat tot die-van-het-begin is gesproken: je zult geen meineed plegen (Lev. 19,12), maar overeenkomstig je eden afgeven aan de Heer (Deut. 23,22)!-
5:34	maar ik zeg u: zweert helemaal niet (Deut. 23,23), niet bij de hemel, omdat die Gods troon is,
5:35	niet bij de aarde, omdat die de voetbank voor zijn voeten is, en niet bij Jeruzalem, omdat dat de stad is van de grote koning;
5:36	zweer niet bij je hoofd, omdat je niet bij machte bent één haar wit te maken of zwart;
5:37	maar uw spreken moet ‘ja, já’ zijn en ‘nee, néé’; wat overvloediger is dan dat is uit den boze!
5:38	Ge hebt gehoord dat is uitgesproken: een oog voor een oog en een tand voor een tand (Ex. 21,24)!-
5:39	maar ik zeg u: biedt aan de boosdoener geen weerstand!- nee, wie jou slaat op je rechterwang, keer hem ook de andere toe;
5:40	en aan wie met jou naar de oordelaar wil en je onderkleed wil nemen, laat hem ook de mantel;
5:41	en wie jou zal dwingen tot één mijl, ga er twee met hem;
5:42	en aan wie jou iets vraagt: geef het en wil iemand van jou lenen: keer je niet af!
5:43	Ge hebt gehoord dat is gesproken: liefhebben zul je je naaste (Lev. 19,18) en haten zul je je vijand!-
5:44	maar ík zeg u: hebt uw vijanden lief en bidt voor wie u vervolgen!-
5:45	opdat ge zonen-en-dochters wordt van uw Vader in de hemelen, omdat hij zijn zon laat opgaan over bozen en goeden, en regent over rechtvaardigen en onrechtvaardigen,
5:46	want als ge liefhebt wie ú liefhebben, wat is het loon dat ge hebt?- doen ook de tollenaars niet hetzelfde?-
5:47	en als ge alleen uw broeders hartelijk groet, wat voor overvloedigs doet ge?- doen ook die uit de volkeren niet hetzelfde?-
5:48	weest gij dus volmaakt (Deut. 18,13), zoals uw hemelse Vader volmaakt is!

Matteüs 5, 33-48 Volmaakt of verenigd?

Biedt de Bergrede een radicale ethiek voor volmaakte mensen? Je vijanden liefhebben, de andere wang toekeren, een tweede mijl gaan, bidden voor wie je vervolgen: dat is toch iets voor morele helden? Zijn wij een Gandhi, een Nelson Mandela, een Martin Luther King? Toch staat het er: wees volmaakt zoals uw hemelse vader volmaakt is! (Matteüs 5,48)

Maar wat staat er precies? Het Griekse teleios (‘volmaakt’) betekent zoiets als: ‘het doel (telos) bereikt hebbend’, ‘afgerond zijn’, ‘in vervulling gebracht hebbend’. De Septuaginta vertaalt hiermee het Hebreeuwse tamiem, geheel, gaaf ( Deut. 18:13), integer, compleet (Genesis 6:9: ‘vol-gaaf’). En in het Lexicon Bijbels Grieks van Johan Murre lees ik dat de Septuaginta met het werkwoord teleioo (in vervulling doen gaan) ook een vertaling biedt voor het Hebreeuwse mala, vullen, volmaken (Ex. 29:9): maken dat er niets ontbreekt.

Het Hebreeuws kent verschillende woorden voor ‘zonde’ en één van de drie Griekse woorden waarmee al die begrippen in de Septuaginta worden vertaald is hamartia (naast adikia ‘ongerechtigheid’ en anomia ‘wetteloosheid’). Hamartia betekent zoiets als ‘je doel missen’, ‘je vergissen’. Het correspondeert het meest direct met het Hebreeuwse chattat (zie Genesis 4,7 – Kain en Abel). Als in Matteüs 5 wordt gesproken over teleios (het doel bereikt hebbend), dan is dat dus de omkering van chattat/hamartia: het doel missen. Wat wordt daarmee bedoeld?

In onze tijd waarin het authenticiteitsideaal dominant is, en waar je vooral moet ‘worden wie je bent’ wordt soms gedacht dat het betekent dat je je ‘eigen bestemming’ moet halen. Het is ‘zonde’ om niet ‘te worden wie je bent’. Je bent pas volledig, als je jezelf hebt kunnen ontplooien, als je eruit hebt gehaald was erin zit! Kinderen moeten zo worden opgevoed dat ze ‘zichzelf kunnen worden’.

In Matteüs 5,48 (en in de hele Bergrede) gaat het echter niet om de realisatie van je authentieke zelf, maar om de vervulling zoals die in God gevonden wordt. De volmaking waarover Matteüs 5, 48 spreekt is die van de vereniging van rechtvaardigen en onrechtvaardigen, van bozen en goeden, van degene die ons liefhebben en degenen die ons niet liefhebben: op hen allemaal laat God het regenen en over hen allemaal doet hij de zon opkomen! De vervulling wordt bereikt als de scheidslijnen worden uitgewist, de scheidslijnen tussen ‘mijn vriend’ en ‘mijn vijand’, ‘wij’ en ‘zij’. In God ontbreekt er niemand, is iedereen het doel. Waar Kain en Abel tegen elkaar opstonden keren mensen onder Gods orde elkaar de wang toe, bidden ze voor wie hen bedreigen en hebben ze lief wie hen haten.

Theo van Willigenburg

vanwilligenburg@kantacademy.nl